VoIP (Voice over IP) Nedir
|Voice over IP (VoIP), internet protokolü üzerinden ses iletimi teknolojisidir. Sesin bilinen telefon sistemleri yerine internet üzerinden taşınması prensibine dayanan bir teknolojidir. Aslında eski bir teknolojidir. İnternette chat yapmak için yıllardır kullanılan Microsoft NetMeeting ve 1991’de bu alanda çıkan ilk program olma özelliğini taşıyan Speak Freely VoIP’in ilklerindendir.
Bu yazı dizisi ilk olarak 2009 tarihinde www.e-siber.com adresinde Mekin Pesen tarafından yazılmıştır. Domain adresi değişikliği nedeniyle yazı buraya (eSiber.com) taşınmıştır. Bu yazı izinsiz olarak hiçbir şekilde başka bir yerde kullanılamaz.
Birçok internet kullacısı VoIP (Voice over IP) teknolojine zaten Skype’tan aşinadır. VoIP teknolojisini ilginç kılan şu ki, klasik telefon sistemlerinin evrimleşmesi sürecini başlatması ve bu alanda gelecekteki çok başka yeniliklere kapı açmasıdır. Bugün, VoIP teknolojisi telekomünikasyon endüstrisi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. VoIP, her iki tarafa da yani hem kullanıcıya hem de sağlayıcıya büyük avantajlar sağlamaktadır. Kullanıcıya daha ucuz konuşma imkanı, sağlayıcıya da aynı ses ve veriyi aynı ağ üzerinden daha etkili taşıtmasıyla masrafları düşürebilmesini sağlamaktadır. Ses iletiminde malum devre-çevirmeli ses trafiğinin yerine VoIP sayesinde paket-çevirmeli veri iletim tekniğinin kullanılmasıyla mevcut kapasiteyi daha da verimli kulanmak mümkün olmuştur.
VOIP’IN ÇALIŞMA PRENSİBİ
VoIP’ın çalışma mantığı aslında çok basit ve düzdür. Sadece bağlantının her iki ucundaki VoIP telefonlarından, bilgisayarlardan ya da IP ağından müteşekkildir. VoIP sisteminde, telefon ya da bilgisayar birkaç bloktan ibaret bir bağlantı ucunu temsil etmektedir. Bu blok, ses enkoderi (kodlayıcı) ve dekoderi(çözücü) içeren, sesi analogtan dijital formata çeviren vocoderi içerir. Bu ayrıca kodlanmış sesi sıkıştırıp, ters yönden de gelen sıkıştırılmış sesi eski haline çevirmektedir.
Elde edilen veriler, ağ arayüzü kartının kullandığı protokollerde dış dünyaya paketler haline bölünerek oluşturulur. Sinyalleme ve çağrı işlemleri de bu kart üzerinden kurma, sonlandırma ve diğer operasyonları gerçekleştirmek için kullanılır.
IP ağı, bu paketlerin karşılıklı iletilmesinde ve son durağa varmasında bir ortam görevi görür. Karşılıklı iki konuşma esnasında asla bütün hat size tahsis edilmez. Yani sistemin komple devresi size atanmaz. Yani konuşma gerçekleşmediği sessizliğin hakim olduğu anlarda boş kalan hat, başka bir tarafa yönlendirilir. Bu da sistemde çok büyük miktarlarda tasarruf ve verim imkanı sağlar.
VoIP sisteminde iletişim için 2 tip protokol kullanılır: Biri sinyalleme protokolü, diğeri ise veri değişimini kolaylaştıran protokoldür.
VOIP PROTOKOLLERİ
Birçok VoIP (Voice over IP) protokolünün olması biraz garip gelebilir. Fakat sistemlerde farklı nedenlerden dolayı farklı protokollerin kullanımı gerekli olabilmektedir. Bütün bunları tek bir protokolde birleştirmek olasıdır. Ama şirketler ve organizasyonlar kendi ihtiyaçlarına göre farklı protokoller kullanırlar. Bunları tek bir protokolde birleştirme niyeti, farklı protokollerin birbirleriyle ortak çalışması için geliştirilen arayüzlerin varlığına toslayıp dirençle karşılaşacaktır.
İlk protokol sinyalleme protokolüdür ve çağrıyı kontrol etmek ve yönetmek için kullanılır. Çağrı kurma, çağrı sonlandırma, çağrı yönlendirme gibi bir takım elementleri içerir. VoIP için yaygın olarak kullanılan ilk protokol H323’dü. Fakat titiz bir tanımı yapılmadığı için sonuç olarak bunun da değişik türevleri-sürümleri geliştirilniştir. Bunlardan ilki “Skinny”di ve Nortel’den gelen bir Cisco tescilli protokoldü. Ve adı da Unistem idi. Kullanımı sırasında birçok arabirim sorunuyla karşılaşıldı. Bütün bunların sonucunda da genel bir standart halini alarak SIP (Session Initiation Protocol / Oturum Başlatma Protokolü) protokolü geliştirildi.
İkinci tip protokol ise VoIP trafiği için veri alışverişini kontrol etmede kullanılır. Bu protokol içindekilerden biri olan RTP (Real Time Protocol / Gerçek Zamanlı Protokol), hem videoyu hem de sesi idare ediyor. RTP’nin veri değişimini yapabilmesi için kodekler gereklidir. Bu kodeklerden biri ise vocoder’dir. En sık kullanılan VoIP vocoder’i ise G711’dir. Bununla beraber değişken veri oranlarında ve farklı kalitelerde sesler sunan protokoller de mevcuttur.
VoIP protokolleri şu şekildedir:
- IETF – Bu internet mühendisliği görev gücünün protokolüdür.
- ITU – Uluslararası Telekomünikasyon Birliğinin protokolü.
- H.248 – ITU tavsiyesi ile geliştirilmiş “Gateway Control Protocol” isimli ve ayrıca IETF RFC 2885 (Megaco) diye de adlandırılan; çoklu medya oluşturulması için bir merkezi mimariyi tanımlayan protokoldür. Bu protokol ITU ve IETF’nin ortak işbirliği ile oluşturulmuş bir protokoldür.
- H.323 – Paket-tabanlı çoklu medya iletişim sistemleri için tanımlanmıştır. Çoklu medya uygulamaları için dağıtık mimariyi ifade eder.
- Megaco – Bu ayrıca IETF RFC 2885 ve ITU H.248 olarakta bilinir. Çoklu medya uygulamaları oluşturmak için bir merkezi mimariyi ifade eder.
- Media Gateway Control Protocol (MGCP) – IETF RFC 2705 olarak ta bilinir. Çoklu medya uygulamaları oluşturmak için bir merkezi mimariyi ifade eder.
- Real-Time Transport Protocol (RTP) – IETF RFC 1889’ın altında tanımlanır ve gerçek zamanlı uygulamaların nakil protokolü olarak tanımlanır. RTP, VoIP iletişiminin ses/medya parçasının iletim/taşınma mekanizması olarak vazife görür. Ve bütün VoIP iletişiminde kullanılır.
- Session Initiation Protocol (SIP) – Oturum Başlatma Protokolü.IETF RFC 2543 olarak bilinir ve çoklu medya uygulamaları oluşturmak için bir dağıtık mimari olarak tanımlanır.
Merkezi ve Dağıtık Mimariler
VoIP’in avantajlarından biri de, verileri taşıyan network/ağ için kurallar koymamasıdır/belirlememesidir. Önceki telekomünikasyon ağları, bütün bir anahtarlama istasyonu ve veri değişimini içeren bilgi kümesinin tek bir merkezi yapısıydı. Paket teknolojisi beraberinde yönlendirme ve bilgi kümesi işlemleri nerede en çok lazım iseler oralarda barındırma avantajını getirdi. Bu da ister bir dağıtık mimariyi isterse de merkezi mimariyi fark ettirmiyor. Her iki mimarinin de VoIP ile kullanılması, en optimum protokolün hangisi olduğunu etkilemiyor. Bu da neden bu kadar çok protokol olduğunu bize açıklıyor.
VOIP AĞ MİMARİSİ VE TESTLERİ
VoIP (Voice over IP) trafiğini taşıyan IP ağları oldukça karmaşıktır. Hem sesi hem de veri trafiğini üstlendiklerinden farklı gereksinmelerden kaynaklı farklı sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bütün gereksinimler karşılanıp maksimum verimde çalışırken ağ birçok sorunla uğraşmak zorunda kalabiliyor. Bu tür sorunlarla karşılaşmamak için bir takım test prosedürleri geliştirilmiştir. Testler her ağın VoIP’in düzgün çalışabilmesini kontrol etmesi için gerekli olan en temel işlemlerindendir.
VoIP Ağ Mimarisi
VoIP’in ağ yapısı birçok bileşen barındırır. Ve bu bileşenler VoIP testlerinin ağın düzgün çalışmasından emin olması için gereklidirler. Tipik bir VoIP ağı aşağıdaki bileşenleri içerir:
- Sinyalleme Ağ Geçitler
- Medya Ağ Geçitleri
- Gatekeepers
- Sınıf 5 Anahtarları (Class 5 switches)
- SS7 ağı
- Ağ Yönetim Sistemi
- Faturalandırma sistemi
Bütün bu VoIP ağının içindeki farklı bileşenler birbirleriyle çeşitli protokoller üzerinden haberleşmektedirler. Bu iletişimi doğru bir şekilde gerçekleştirmek için bileşenlerin etkili bir şekilde iletişim halinde olduğundan ve herhangi bir darboğazın oluşmadığından emin olmak gerekiyor. VoIP ağının performansının analiz edilmesi her zaman için kolay değildir. Bununla beraber eğer VoIP test senoryaları dikkatlice seçilir ve planlanırsa problemleri açığa çıkaracak verilerin analizi yapılırsa başarılı ve etkili performans testleri gerçekleştirilmiş olur.
VoIP Test Temelleri
Testleri yapmadan önce başlangıçta, farklı uygulamalar için farklı testlerin gerekli olabileceğini düşünülmelidir. VoIP testlerinin kategorileştirilebileceği 3 alan mevcuttur:
- VoIP işlevselliği ya da ön-dağıtım testi
- VoIP standartlara uyma testi
- VoIP performans testi
Bütün bir VoIP (Voice over IP) test işlemleri, her bir eleman ağın uygun bir şekilde çalışmasından emin olmak içindir. Bütün bir ağdaki sadece bir problem bile sistemin uygun çalışmasını engelleyebilmektedir. Her bir elemanın ayrı ayrı VoIP testleri, çalışma esnasında kendi kendilerini iptal etmemeleri içindir. Problemlerin izole edilmesi ve bu seviyede iken tamir edilmesi büyük ölçüde daha maliyetlidir.